Η πεδιάδα

Ένα πολύχρωμο χαλί
Ο φιδωτός και ελαφρά ανηφορικός δρόμος που οδηγεί μακριά από το πολύβουο Ηράκλειο, την πρωτεύουσα της Κρήτης, φτάνει στο ψηλότερο του σημείο στο χωριό Αγία Βαρβάρα και έπειτα κατηφορίζει, για να αποκαλύψει έξαφνα μια κοιλάδα που απλώνεται, κυριολεκτικά, μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι. Η πεδιάδα της Μεσαράς, έκτασης 116 τ. χιλ., καλύπτει σχεδόν όλο το νοτιοδυτικό μέρος του νομού Ηρακλείου με ένα πολύχρωμο χαλί από ελαιώνες και αμπέλια, που καλλιεργούνται δίπλα-δίπλα εδώ και 20 αιώνες. Έπειτα απλώνονται τα βαθυγάλαζα νερά της θάλασσας που αγκαλιάζει το νησί και σμιλεύει αιώνια τις λεπτές καμπύλες του.

Μια θάλασσα γονιμότητας

Αυτή η μεγάλη έκταση εδάφους αποτελούσε κάποτε ένα κομμάτι του Αιγαίου το οποίο μετατράπηκε σε μία Ιουρασική λεκάνη καθώς περιτειχίστηκε από βουνά στο βορρά και στο νότο, σχηματίζοντας ένα φυσικό λιμάνι. Έπειτα, μόλις 34 αιώνες πριν, το νερό άρχισε βαθμιαία να υποχωρεί, ισχυροί σεισμοί ανύψωσαν την τεκτονική πλάκα, για να σχηματιστεί η εύφορη κοιλάδα της Μεσαράς, ο κήπος της Κρήτης.

Ο νεολιθικός άνθρωπος περπάτησε κάθε εκατοστό αυτής της πεδιάδας, κράτησε τον ζεστό άργιλο στη χούφτα του, έχτισε βωμούς και μικρούς καταυλισμούς, τράφηκε από την τοπική πανίδα κι έπειτα πέρασε στην περίοδο της γεωργίας εφευρίσκοντας καλλιεργητικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, για να αναθρέψει την ιερή ελιά και την άμπελο, αχώριστους συντρόφους σε μια καλή ζωή. Δυνατός πια και πατώντας γερά στα πόδια του, ο νεολιθικός άνθρωπος, θα διαμορφώσει αυτόν τον πολιτισμό που είναι ευρέως γνωστός ως «Μινωικός», τον Κρητικό πολιτισμό της νεολιθικής εποχής με τις εκατό πόλεις, που θα εισαγάγει την Ευρώπη στο μέλλον της.

Ο καλός οικοδεσπότης

Η κοιλάδα της Μεσαράς έχει διαδραματίσει ένα αδιάκοπο ρόλο στην ιστορία της Κρήτης. Οι λαοί της και εκείνοι που τους κατέκτησαν –και υπήρξαν πολλοί τέτοιοι- πειθάρχησαν τη γη με απλά εργαλεία: το βόδι και το άροτρο. Σε αντάλλαγμα, η Μεσσαρά, γέμισε το τραπέζι τους με άφθονους καρπούς: χρυσό σιτάρι και κριθάρι, ελιές και λάδι, άγρια φρούτα και σπόρους, μια ποικιλία τροφής που έμελε να αποτελέσει τη βάση για μια από τις πιο θρεπτικές και ευεργετικές δίαιτες στον κόσμο.

Απλότητα

Απ' όλα τα δώρα που είχε να προσφέρει η κοιλάδα, το ελαιόλαδο ήταν ίσως το πιο σημαντικό κοινωνικά και οικονομικά. Η καλλιέργεια της ελιάς είναι, συγκριτικά, μια απλή, χαμηλού ρίσκου, διαδικασία. Περίπου 20 δέντρα μπορούν να παρέχουν την ποσότητα του ελαιόλαδου που χρειάζεται μια οικογένεια για ένα χρόνο. Οι χρήσεις του ήταν απλές και ποικίλες: μαγειρικό λίπος για ψήσιμο ή τηγάνισμα, άρτυμα για μια μεγάλη ποικιλία από άγρια χόρτα που οι κάτοικοι συνήθιζαν να περιλαμβάνουν στη διατροφή τους, γιατρικό που εφαρμόζεται με διάφορους τρόπους για να ανακουφίσει τους πόνους και άλλα πολλά…

Καθώς η κοινωνία στην Κρήτη εξελίσσεται υιοθετώντας το δυτικό τρόπο ζωής, οι άνθρωποι απομακρύνονται από τη γεωργία και μετακινούνται προς τις αστικές περιοχές της βόρειας ακτής του νησιού.